Λύσσα: αναδυόμενη ασθένεια;

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα τείναμε να ξεχάσουμε τη λύσσα. Μετά το πρόσφατο (19/10/2012) κρούσμα σε αλεπού στο Παλαιόκαστρο του νομού Κοζάνης, αυτή η ανίατη και θανατηφόρος νόσος επανέρχεται στο προσκήνιο. Η λύσσα κατά πάσα πιθανότητα εισήλθε στην Ελλάδα από τις προς Βορρά όμορες χώρες, όπου έχει καταγραφεί σημαντικός αριθμός κρουσμάτων.

Η Ελλάδα έως τώρα εθεωρείτο απηλλαγμένη από τη λύσσα, καθώς δεν είχαν αναφερθεί κρούσματα σε ζώα από το 1987 ενώ σε άνθρωπο από το 1970. Παγκοσμίως όμως περισσότεροι από 55.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από αυτή την ασθένεια. Η συντριπτική πλειοψηφία των θανάτων σημειώνεται στην Ασία, στην Αφρική και στη Νότια Αμερική, ενώ μόνο στην Ινδία 30.000 άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως από λύσσα. Στις χώρες με πολλούς θανάτους από λύσσα υπάρχει μεγάλος αριθμός αδέσποτων σκύλων, στον πληθυσμό των οποίων η νόσος είναι ανεξέλεγκτη.

Ο ιός της λύσσας όπως φαίνεται
στο μικροσκόπιο

Αίτιο - ιστορικά στοιχεία - γεωγραφική εξάπλωση

Η λύσσα προκαλείται από ένα ραβδόμορφο ιό ο οποίος προσβάλει τον εγκέφαλο. Πιστεύεται ότι υπήρχε από το 2300 π.Χ. στη Μεσοποταμία. Την περιέγραψε για πρώτη φορά ο Δημόκριτος το 500 π.Χ.  Ο Αριστοτέλης το 400 π.Χ. επεσήμανε τη μετάδοσή της μέσω δηγμάτων. Ο ιός της λύσσας σήμερα βρίσκεται σε όλη τη Γη εκτός της Ανταρκτικής. Προσβάλλει όλα τα θηλαστικά ζώα, άρα και τον άνθρωπο, μιας και ανήκει στα θηλαστικά.

Μετάδοση

Στην Αφρική και στην Ασία, η λύσσα μεταδίδεται συχνότερα από σκύλους. Στη Νότια Αμερική από σκύλους και αιματοφάγες νυχτερίδες και στη Βόρεια Αμερική από την άγρια πανίδα (ρακούν, μεφίτες, εντομοφάγες νυχτερίδες). Στην Ευρώπη κυρίως από τις αλεπούδες. Εκτός από τα προαναφερθέντα, τη νόσο μεταδίδουν σπανιότερα και άλλα είδη ζώων, κυρίως σαρκοφάγα (π.χ. λύκοι, τσακάλια, κουνάβια, γάτες).

Η μετάδοση γίνεται με το σάλιο. Είκοσι σταγόνες σάλιου, οι οποίες αντιστοιχούν σε όγκο ενός χιλιοστού του λίτρου, είναι δυνατό να περιέχουν ένα εκατομμύριο σωματίδια ιού της λύσσας. Όταν ένα ζώο με λύσσα δαγκώνει ένα άλλο ζώο, το μολυσμένο σάλιο έρχεται σε επαφή με την πληγή. Ο ιός εισέρχεται στα νεύρα και δι’ αυτών φθάνει στον εγκέφαλο όπου πολλαπλασιάζεται. Στη συνέχεια, πάλι μέσω των νεύρων, εξαπλώνεται στο σώμα συμπεριλαμβανομένων των σιελογόνων αδένων. Ο ιός δεν διαπερνά το δέρμα, γι΄αυτό είναι απαραίτητη η επαφή του σάλιου με πληγή. Σπανίως η μετάδοση γίνεται με εισπνοή του ιού που βρίσκεται στον αέρα, προερχόμενος κυρίως από μολυσμένα κόπρανα νυχτερίδας.

Συμπτώματα στα ζώα

Τα προσβεβλημένα ζώα αρχικώς εμφανίζουν αλλαγές της συμπεριφοράς. Τα άγρια ζώα μπορεί να γίνουν υπερβολικά φιλικά, να μη φοβούνται και να πλησιάζουν τον άνθρωπο. Τα ήμερα ζώα μπορεί να γίνουν επιθετικά. Μερικά ζώα μπορεί στην αρχή να δείχνουν φιλικά και να επιτεθούν ξαφνικά. Οι νυχτερίδες εισέρχονται σε δωμάτια σπιτιών, προσκρούουν σε εμπόδια (και σε ανθρώπους) κατά την πτήση, μπορεί να πέσουν ξαφνικά στο έδαφος ή να πετούν κατά την ημέρα παρ’ ότι είναι νυκτόβια ζώα.

Σε πιό προχωρημένο στάδιο, παρουσιάζονται υπερένταση, ευερεθιστότητα και τάση για δάγκωμα ακόμα και άψυχων αντικειμένων. Σε αυτό το στάδιο, τα ζώα δαγκώνουν ακόμα κι αν πριν ασθενήσουν ήταν φιλικά. Επίσης, παρατηρούνται αλλαγές στον ήχο του γαυγίσματος, έντονη σιελόρροια και αστάθεια.

Μανιακή μορφής λύσσας σε σκύλο

Καταθλιπτική μορφή λύσσας σε σκύλο

Σε τελικό στάδιο επέρχεται προοδευτική παράλυση. Επί πλέον μπορεί να παρατηρηθεί μυικός τρόμος. Τα ζώα βαδίζουν αταξικά και δε μπορούν να καταπιούν λόγω παράλυσης του φάρυγγα, δυσκολεύονται να αναπνεύσουν λόγω παράλυσης των αναπνευστικών μυών και ελαττώνεται η καρδιακή τους λειτουργία. Τελικά, η παράλυση γενικεύεται και το ζώο δε μπορεί να σταθεί όρθιο. Ακολουθεί κώμα και θάνατος, ο οποίος είναι σχεδόν αναπόφευκτος από τη στιγμή που θα εμφανιστούν συμπτώματα. Η διάρκεια της νόσου είναι κατά μέσο όρο μία εβδομάδα.

Συμπτώματα λύσσας σε πρόβατο

Συμπτώματα λύσσας σε βοοειδές

Συμπτώματα στον άνθρωπο

Τα αρχικά συμπτώματα της λύσσας στους ανθρώπους είναι όμοια με αυτά της γρίππης. Μπορεί να παρουσιαστεί δυνατός πονοκέφαλος, πονόκοιλος, ανορεξία και κατάπτωση. Επίσης, πολλές φορές προκαλείται κνησμός στο σημείο του τραύματος από το δάγκωμα. Αυτά διαρκούν περίπου δύο ημέρες.

Ακολουθούν υπερβολική αντίδραση σε απτικά και ηχητικά ερεθίσματα, αϋπνία και έντονη σιελόρροια. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, το σώμα προοδευτικά παραλύει. Τελικά, προκαλείται δύσπνοια, ελάττωση της καρδιακής λειτουργίας, κώμα και θάνατος. Τα συμπτώματα διαρκούν περίπου 2 εβδομάδες. Ελάχιστοι άνθρωποι επιβιώνουν από τη στιγμή που θα εμφανίσουν συμπτώματα.

Διάγνωση

Η διάγνωση της λύσσας γίνεται με συνδυασμό των δεδομένων του ιστορικού, της κλινικής εξέτασης και διαφόρων εργαστηριακών εξετάσεων σε δείγματα σάλιου, ορού αίματος, εγκεφαλονωτιαίου υγρού ή με βιοψίες δέρματος. Καμία από αυτές τις εξετάσεις δεν είναι αρκετή από μόνη της. Ακόμα και η εξέταση σάλιου μπορεί να είναι αρνητική σε ένα ζώο με λύσσα, διότι η έκκριση του ιού στο σάλιο είναι διαλείπουσα. Σε νεκρά ζώα η νόσος επιβεβαιώνεται με εξέταση δείγματος εγκεφαλικού ιστού.

Πρόληψη στους ανθρώπους

Η λύσσα δεν θεραπεύεται αλλά μπορεί να προληφθεί αποτελεσματικά. Τα προληπτικά μέτρα κατ΄αρχάς συνίστανται στην αποφυγή των δαγκωμάτων. Στις περιοχές όπου υπάρχει λύσσα, μην πλησιάζετε και μην αγγίζετε άγρια ή αδέσποτα ζώα ή ζώα που δεν γνωρίζετε αν είναι εμβολιασμένα, ειδικά αν δείχνουν άρρωστα ή αν είναι τραυματισμένα. Πάντα να ζητάτε την άδεια του ιδιοκτήτη πριν χαϊδέψετε ένα δεσποζόμενο σκύλο ή γάτα. Αν διαμένετε σε περιοχές με λύσσα ή πρόκειται να τις επισκεφθείτε και δεν μπορείτε να αποφύγετε την επαφή με ζώα, π.χ. λόγω επαγγέλματος (κτηνίατροι, προσωπικό κυνοστασίων, κτηνοτρόφοι κ.α.), εμβολιαστείτε κατά της λύσσας.

Σε περίπτωση που δαγκωθείτε, πλύνετε αμέσως και σχολαστικώς το τραύμα με άφθονο νερό και σαπούνι και επικοινωνήστε με ιατρό. Ακόμα κι αν δαγκωθείτε από ζώο με λύσσα, μπορείτε να προλάβετε την εξέλιξη της νόσου αν ληφθεί εγκαίρως ιατρική μέριμνα.  Από το δάγκωμα έως την εμφάνιση συμπτωμάτων περνάνε μερικές ημέρες ή σε λίγες περιπτώσεις και μήνες. Οι περισσότεροι θάνατοι ανθρώπων μετά από έκθεση στον ιό της λύσσας συμβαίνουν είτε επειδή δεν ήξεραν τί να κάνουν για να προλάβουν τη νόσο είτε επειδή δεν υπήρχαν οι υποδομές ή η οικονομική δυνατότητα για ιατρική φροντίδα. Σε περίπτωση που υπάρχει υποψία έκθεσης στον ιό της λύσσας, θα σας χορηγηθεί αντιλυσσικός ορός και θα διενεργηθεί σειρά εμβολιασμών.

Πρόληψη στα ζώα

Το σημαντικότερο και αποτελεσματικότερο προληπτικό μέτρο στα κατοικίδια είναι ο αντιλυσσικός εμβολιασμός. Θυμηθείτε ότι έτσι δεν προστατεύεται μόνο το ζωάκι σας αλλά διασφαλίζεται και η δημόσια υγεία. Γι΄ αυτό ο αντιλυσσικός εμβολιασμός των σαρκοφάγων κατοικιδίων είναι υποχρεωτικός σε πολλές χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η αποκλειστική διαβίωση μέσα στο σπίτι δεν είναι λόγος παράλειψής του. Πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο να μπεί στο σπίτι κατά λάθος άλλο ζώο ή να βγεί το δικό σας έξω.

Αν το κατοικίδιό σας είναι εμβολιασμένο και δαγκωθεί από άλλο ζώο, επικοινωνήστε με κτηνίατρο. Ίσως χρειαστεί αναμνηστικός εμβολιασμός. Αν δεν είναι εμβολιασμένο επικοινωνήστε με τις δημόσιες κτηνιατρικές αρχές, οι οποίες θα αποφασίσουν με γνώμονα την προστασία της δημόσιας υγείας πώς θα το αντιμετωπίσουν. Σε χώρες που η πιθανότητα λύσσας είναι πολύ μικρή, τα ανεμβολίαστα ζώα συνήθως τίθενται υπό κτηνιατρική παρακολούθηση διάρκειας δέκα ημερών έως δύο εβδομάδων, χρονικό διάστημα εντός του οποίου θα εμφανιστούν συμπτώματα λύσσας αν έχει γίνει μετάδοσή της. Αν εμφανιστούν συμπτώματα το ζώο τελικά πεθαίνει.

Λόγω της πρόσφατης επανεμφάνισης στη χώρα μας κρούσματος λύσσας σε αλεπού, επιβάλλεται ο άμεσος εμβολιασμός των σαρκοφάγων κατοικιδίων, αρχής γενομένης από τους κυνηγετικούς και τους ποιμενικούς σκύλους. Ο σκοπός είναι να δημιουργηθεί βιολογικός φραγμός στην εξάπλωση της νόσου στην πανίδα της χώρας μας. Οι κυνηγοί, οι ποιμένες, οι θηροφύλακες, οι δασοφύλακες και οι κτηνοτρόφοι πρέπει να ενημερωθούν για τη λύσσα, ώστε να είναι σε θέση να αναφέρουν αμέσως ύποπτα περιστατικά στις αρμόδιες αρχές. Τέλος, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη μέριμνας για τα αδέσποτα ζώα, βάσει συστηματικής εφαρμογής από την πολιτεία επιστημονικά καταρτισμένου προγράμματος και όχι με σπασμωδικές και αυθαίρετες ενέργειες αναρμοδίων.

Διαβάστε επίσης:
Εντατικοποίηση των μέτρων πρόληψης της λύσσας
Ο ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ
ΓΑΤΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ: ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ