Ορθοπεδική ή ορθοπαιδική;

Δέντρο προσδεδεμένο σε ράβδο
για να αναπτυχθεί ίσια ο κορμός του.
L' orthopédie, Nicolas Andry.
Το σύμβολο αυτό του δέντρου με τη ράβδο
χρησιμοποιείται συχνά ως έμβλημα
από ορθοπεδικές εταιρείες και οργανισμούς.

«Ἀρχὴ παιδεύσεως ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις». Ένα από τα πρώτα ερωτήματα που με απασχόλησαν όταν άρχισα να ασχολούμαι με την ορθοπεδική ήταν η ετυμολογία και συνεπώς και η ορθογραφία της λέξης.

Σήμερα απαντώνται και οι δύο γραφές της λέξης η οποία σημαίνει τον κλάδο της χειρουργικής ιατρικής τον πραγματευόμενο τις παθήσεις του ερειστικού συστήματος του σώματος δηλ. των οστών, των αρθρώσεων των μυών και των τενόντων. Η λέξη είναι αντιδάνειο από την γαλλική λέξη orthopédie, η οποία δημιουργήθηκε το 1741 από το Γάλλο γιατρό Nicolas Andry στο σύγγραμά του «L' orthopédie ou l' art de prévenir et de corriger dans les enfants les difformités du corps», στο οποίο πραγματεύεται την πρόληψη και τη θεραπεία των δυσμορφιών του σώματος των παιδιών.

Οι υποστηρικτές της γραφής της λέξης με «αι» (ορθοπαιδική) ως σωστής, θεωρούν ότι η γαλλική λέξη orthopédie προήλθε από τα ελληνικά συνθετικά στοιχεία ορθός και παίς ή παιδεία, ως εκ της επεξήγησης του όρου από τον συγγραφέα, καθώς και ως εκ του θέματος του συγγράμματος.

Η λέξη orthopédie μεταφράστηκε το 1743 στα Αγγλικά ως orthopaedia. Aργότερα εμφανίστηκε η λέξη orthopaedics καθώς και η αμερικανική γραφή orthopedics.

Η αρχική μετάφραση στα Ελληνικά ήταν ορθοπεδία. Το 1898 εμφανίζεται για πρώτη φορά η λέξη ορθοπεδική, σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Εστία». Παρατηρούμε ότι και οι δύο λέξεις γράφονται με «ε». Στα πρώτα λεξικά της Ελληνικής η λέξη «ορθοπαιδική» δεν υπάρχει. Στο κλασσικό πλέον λεξικό του Δ. Δημητράκου υπάρχει μόνο το λήμμα «ορθοπεδία» στην επεξήγηση του οποίου αναφέρεται ως νεώτερος τύπος η λέξη «ορθοπεδική».

Nicolas Andry

Οι υποστηρικτές της ορθής γραφής της λέξης με «ε» (ορθοπεδική) ως σωστής στην ελληνική γλώσσα, την εξηγούν ετυμολογικά ως προερχόμενη από το πρόθεμα ορθ(ο) ως πρώτο συνθετικό, και τη λέξη πέδον ως δεύτερο συνθετικό. Το πρόθεμα ορθ(ο) υποδηλώνει το κατακόρυφο, το ίσιο, το κάθετο, το ευθύ ή  το σωστό, το δίκαιο, το αληθές και χρησιμοποιείται σε πολλές σύνθετες λέξεις π.χ. ορθογώνιο, ορθοστάτης, ορθοτόμος, ορθογραφία, ορθολογισμός. Η αρχαία ελληνική λέξη «πέδον» σημαίνει έδαφος, γή. Συνεπώς οι λέξεις ορθοπεδία και ορθοπεδική έχουν την έννοια της κατακόρυφης, της ίσιας στάσης ή αλλιώς της σωστής στάσης του σώματος πάνω στο έδαφος.

Από απόψεως ιστορίας της ετυμολογίας φαίνεται ότι η ορθή γραφή είναι με «αι». Από εννοιολογικής απόψεως όμως, ορθή είναι η γραφή με «ε» διότι η λέξη, εδώ και πολλά χρόνια, δε χρησιμοποιείται με αναφορά μόνο στις δυσμορφίες του σώματος των παιδιών, αλλά γενικότερα στα προβλήματα της στήριξης και της κίνησης του σώματος των ανθρώπων και των ζώων όλων των ηλικιών. Το ομόηχο των δύο γραφών αφ’ ενός μεν μπορεί να δημιουργεί συγχύσεις, αφ’ ετέρου δε διευκολύνει την καθιέρωση του εννοιολογικώς ορθού.

Οι μεταφραστές της γαλλικής λέξης orthopédie στα ελληνικά, προφανώς δε λειτούργησαν βάσει της ιστορίας της ετυμολογίας της λέξης αλλά εννοιολογικώς. Άλλωστε, ο Nicolas Andry χρησιμοποίησε τη λέξη «παίς» επειδή σκόπευε να ασχοληθεί μόνο με τα παιδιά. Αν ασχολούταν με τις σωματικές δυσμορφίες όλων των ηλικιών προφανώς θα χρησιμοποιούσε άλλη λέξη.